Preventief lekken
Gelekte kabinetsplannen zijn allerminst nieuw in politiek Den Haag. Denk hierbij aan de bekendmaking van ingrijpende coronamaatregelen uren voor de aftrap van de welbekende persconferenties, of de miljarden die rond Prinsjesdag over het Binnenhof rollen nog voor het koffertje is gepresenteerd. Afgelopen november stuurde Kamervoorzitter Vera Bergkamp een brief aan premier Rutte waarin ze stelt dat de maat vol is: “de plicht om de Kamer als eerste te informeren is nu meerdere keren met voeten getreden”.
Het fenomeen ‘preventief lekken’ naar de pers is inmiddels onderdeel van het spel en de knikkers in Den Haag. Vaak om het maatschappelijke verwachtingsniveau alvast naar beneden te stellen, of om te laten zien dat de onderhandelingen binnen de coalitie zonder problemen verlopen. Het preventief lekken is een teken van politieke stabiliteit.
Het verleden leert dus dat de romp van de kabinetsboot zo lek als een mandje is rondom belangrijke politieke ijkmomenten. Zo’n ijkmoment staat komende maand gepland: de Voorjaarsnota. Echter, geheel tegen de verwachtingen in, is het nog relatief stil, terwijl er van alles op het spel staat.
Bezuinigen of lastenverhoging
Het Nederlandse huishoudboekje is dan ook onder de loep genomen, nadat het kabinet de afgelopen jaren een gat in de hand leek te hebben. Denk aan de extra kosten voor het prijsplafond, de gestegen rentelasten op de staatsschuld en de hoge kosten voor asiel. En dan gaat er waarschijnlijk ook nog extra geld naar het Noorden voor de afwikkeling van de Groninger aardbevingsschade en het bepleisteren van de geplande explosieve asielinstroom. Kortom, we komen om meer dan één reden miljarden tekort.
Schatkistbewaarder minister Kaag stelde vorige week nog: “Je merkt in politiek Den Haag, zeker sinds corona en misschien daarvoor al, dat men niet meer de gewoonte had om echt binnen de begrotingsregels te leven”. Die tijd is voorbij, waarschuwde ze. Het is geen toeval dat het coalitieakkoord, geschreven in de euforie van die tijd, vol zat met dure ambities.
Het wordt dus bezuinigen of de lasten verhogen. Maar zoals op vele onderwerpen, verschillen de coalitiepartijen hierover sterk van mening. Een van de begrotingsonderwerpen die de media wel heeft bereikt is de mogelijke verhoging van het eigen risico. Welke implicaties dit heeft voor de verhoudingen binnen coalitie is in eerste oogopslag niet duidelijk. Wel zegt het iets over de mate van controversie van het onderwerp. Dit mag de media dus wel bereiken. Intentioneel of niet, duidelijk is dat het kabinet de financiële teugels flink moet aantrekken.
Daarom gaat diezelfde Minister Kaag op dit moment met de pet rond. Opvallend is namelijk dat niet al het staatsgeld reeds is uitgegeven. Sommige plannen zijn simpelweg niet tot uitvoering gekomen. Denk hierbij aan onbenutte potjes voor gereserveerde sociale lastenverlichting door krapte op de arbeidsmarkt of aan langdurige aanbestedingsprocedures bij Defensie. Enkele ministeries zitten dus op een zak met geld. Aan minister Kaag om deze op te halen.
Daarom draait de Voorjaarsnota de bankschroeven nog iets steviger aan sinds de verkiezingsuitslag. Een aloude scheidslijn rijst naar het oppervlak: De VVD zinspeelt openlijk op de noodzaak om te bezuinigen, terwijl D66 en ChristenUnie liever de vermogens belasten.
Wat uiteindelijk het dominante narratief wordt voor de knip op de beurs moet nog blijken. Naar alle waarschijnlijkheid weten later deze maand meer. Vermoedelijk wordt dan de Voorjaarsnota gepresenteerd. In de tussentijd is het rustig wachten tot het eerste substantiële lek.
