Update: donderdag 30 oktober 14.30 uur.
Op 29 oktober vonden de Tweede Kamerverkiezingen plaats. De grote winnaar van deze verkiezing is D66. Zij hebben 26 zetels weten te behalen. Daarnaast heeft CDA een overwinning van 13 zetels geboekt en komen zij volgens de uitslag met 99% van de stemmen geteld uit op 18 zetels. De PVV heeft 11 zetels ingeleverd en NSC lijkt uit het parlement te verdwijnen.
Kamerbreed bezien heeft links verloren, is de grootste partij nog nooit zo klein geweest en boekt conservatief, christelijk en radicaal-rechts een lichte overwinning. De opkomst is met 78,5% iets hoger dan in 2023.
Uit de uitslag van donderdagochtend is te zien dat PVV en D66 op gelijke hoogte staan (26 zetels) en in een tweestrijd van enkele duizenden stemmen verwikkeld zijn om wie zich de grootste partij van Nederland mag noemen. De coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB heeft flink verloren. Waar zij eerst konden rekenen op 88 zetels, komen zij nu slechts uit op 52 zetels. De twee partijen die momenteel nog in het kabinet zitten, VVD en BBB, hebben er slechts 26.
Ook zijn er enkele overwinningen geboekt; JA21 en FvD boeken respectievelijk 8 en 4 zetels winst. Radicaal-rechts behoudt hiermee 44 zetels. 50PLUS keert terug in de Tweede Kamer met 2 zetels.
Kabinetsformatie op basis van de voorlopige uitslag
Het vormen van een coalitie zal naar alle waarschijnlijkheid lastig worden. Een centrum-rechts coalitie met D66, VVD, CDA en JA21 heeft volgens de uitslag momenteel 75 zetels, terwijl 76 nodig zijn voor een meerderheid. In de Eerste Kamer heeft deze coalitie slechts 24 zetels (38 nodig). Een andere mogelijkheid is de coalitie van D66, VVD, GL-PvdA en CDA. Zij hebben een meerderheid van 86 zetels in de Tweede Kamer en 35 zetels in de Eerste Kamer. Maar de VVD heeft hierover eerder veelvuldig gezegd dat zij liever niet in een kabinet met GL-PvdA stappen en met een morele overwinning van 22 zetels (hoger dan de peilingen en hoger dan GL-PvdA) zullen zij zich hierin gesterkt voelen.
Traditiegetrouw mag de grootste partij het initiatief nemen in de formatie, hoewel formeel gezien de (nieuwe) Tweede Kamer bij meerderheid besluit. In de praktijk neemt de grootste partij veelal het initiatief in de eerste fase van de formatie: de zogeheten verkenning. Saillant genoeg heeft de Kamervoorzitter (momenteel Bosma van de PVV) hierin een sleutelrol. De Tweede Kamervoorzitter kan namelijk eerst een verkenner aanwijzen. De Kamervoorzitter nodigt hiertoe alle fractievoorzitters uit. Zij kunnen dan laten weten wie zij het liefst als verkenner zouden zien. De Tweede Kamer heeft in oktober 2023 naar aanleiding van de evaluatie van de formatie 2021- 2022 uitgesproken dat de verkenning aan een ‘persoon met enige afstand tot de dagelijkse politiek’ moet worden opgedragen. Een rol voor de Koning werd afgewezen.
Coalities die nu onderwerp van gesprek zijn In de onderstaande tabel vindt u mogelijke coalities op basis van de voorlopige uitslag, het is dus belangrijk om in het achterhoofd te houden dat er nog verschuivingen plaats kunnen vinden die bepaalde coalities (on)mogelijk maken. Van belang is om daarbij aantekening te maken dat een formatie alsnog verrassende samenwerkingen kan opleveren. Op basis van de voorlopige uitslag zoals bekend op de ochtend van donderdag 30 oktober en bovenstaande punten in ogenschouw nemend, wordt in Den Haag momenteel aan de volgende coalities gedacht:
Een meerderheid behalen in de Eerste Kamer is met de huidige verkiezingsuitslag lastig, echter zijn de volgende gemeenteraadsverkiezingen in 2026 en zijn de Provinciale Staten verkiezingen in 2027. Een mogelijke coalitie kan ervoor kiezen om geen meerderheid te zoeken in de Eerste Kamer en de volgende verkiezingen af te wachten.
