Afgelopen vrijdag stapte NSC uit het al demissionaire kabinet. Het kabinet bestaat nu nog maar uit twee partijen: VVD en BBB. In de Tweede Kamer kunnen ze rekenen op 32 van de 150 zetels, en in de Eerste Kamer op 24 van de 75. De komende dagen beraden de partijen, en de rest van het nog zittende, demissionaire kabinet zich over de vraag hoe verder te gaan. Op woensdag 27 augustus vanaf 10:15 vindt in de Tweede Kamer hier een debat over plaats.

EPPA volgt deze ontwikkelingen natuurlijk op de voet. Hieronder eerst een korte terugblik, en daarna enkele mogelijke scenario’s.

Terugblik

Vorige week donderdag 21 augustus debatteerde de Tweede Kamer in een tweeminutendebat met demissionair minister Veldkamp van NSC. Tijdens het bespreken van de ingediende moties (de appreciatie) was de oppositie duidelijk ontevreden. Demissionair minister Veldkamp gaf misschien wel meer te kunnen doen, maar wilde eerst steun ophalen bij de ministerraad van vrijdag 22 augustus.

Op die ministerraad besloot de NSC-minister op te stappen. Na kort overleg volgden de overige NSC-ministers zijn voorbeeld, en trokken zich ook terug uit het kabinet. Hun argumentatie: ze vonden dat ze niet meer geloofwaardig in het kabinet konden zitten, als ze hun minister niet volledig steunden. Alle NSC-ministers en staatssecretarissen dienden per direct hun ontslag in bij de Koning, en kregen dit ook.

Zo ging Nederland het weekend in met een situatie die in ieder geval na de Tweede Wereldoorlog nog nooit eerder was voorgekomen: een demissionair kabinet waar zich nog een partij uit terugtrok. En dat enkele weken voor Prinsjesdag. De vraag is nu: hoe verder?

Vooruitblik

Maar omdat deze situatie nog niet eerder zo is voorgekomen, is er geen duidelijk antwoord op de vraag ‘hoe nu verder?’ Wat we nu wel weten, is dat er drie urgente aspecten aan de situatie zijn, die onderling met elkaar verband houden. Die drie aspecten zijn:

1. De verdeling van posten in het kabinet
2. De samenstelling van het kabinet
3. Prinsjesdag

Hieronder per onderdeel wat we wél weten. 

1. De verdeling van de posten in het kabinet

De volgende NSC-bewindspersonen hebben per direct het demissionaire kabinet verlaten:

• Minister Eddy van Hijum (Sociale Zaken en Werkgelegenheid)
• Minister Caspar Veldkamp (Buitenlandse Zaken)
• Minister Eppo Bruins (Onderwijs)
• Minister Judith Uitermark (Binnenlandse Zaken)
• Minister Daniëlle Jansen (Volksgezondheid)
• Staatssecretaris Teun Struycken (Justitie)
• Staatssecretaris Tjebbe van Oostenbruggen (Financiën)
• Staatssecretaris Sandra Palmen (Toeslagen)
• Staatssecretaris Hanneke Boerma (Buitenlandse Handel)

Er is nu een tijdelijke vervangingsregeling van kracht, waarbij alleen de ministersposten worden vervangen:

• het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid wordt waargenomen door Minister Keijzer
• het ministerie van Buitenlandse Zaken wordt waargenomen door Minister Brekelmans
• het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt waargenomen door Minister van Weel 
• het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wordt waargenomen door Minister Hermans 
• het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wordt waargenomen door Minister Tieman

De verdeling van de posten is belangrijk, omdat over twee maanden de verkiezingen zijn. De formatie daarna kan lang duren, waardoor dit kabinet nog een tijd door zou moeten gaan. De twee overgebleven partijen moeten dus beslissen of ze de verdeling van de posten nu zo willen houden (gebaseerd op de vervangingsregeling), of dat ze nieuwe mensen aanwijzen voor de vrijgekomen posten. 

2. Samenstelling van het kabinet

Verschillende staatsrecht-experts roepen in de media op tot een zakenkabinet of een ‘mini-’ of ‘tussenformatie’, waarbij andere partijen toetreden tot het demissionaire kabinet, of dat er zelfs een nieuwe coalitie gesmeed wordt. Onder andere Bernard ter Haar, buitengewoon adviseur bij de Algemene Bestuursdienst, pleit voor de variant van een tussenkabinet. Andere experts achten dit weer onwaarschijnlijk.

3. De begrotingen en Prinsjesdag

Een van de punten op die ook op de agenda van de Ministerraad van afgelopen vrijdag stond was bereiken van een akkoord over de Miljoenennota, de begrotingen en het Pakket Belastingplan 2026. Hier is nu nog geen overeenstemming over bereikt, terwijl de begrotingsvoorstellen uiterlijk vrijdag 29 augustus naar de Raad van State zouden moeten voor advies, alvorens indiening bij de Tweede Kamer op Prinsjesdag (16 september).

Na het vertrek van de PVV was de status van het hoofdlijnenakkoord (inclusief financiële bijlage) al onzeker, het vertrek van NSC heeft dit al helemaal op scherp gezet. Bovendien kan het demissionaire kabinet nu op nog minder zetels rekenen in de Tweede Kamer. 

En wat nu?

Een situatie zoals deze is nog nooit voorgekomen, en veel spelers tasten in het duister. Uiteraard houdt EPPA de situatie nauwlettend in de gaten.