Een van de opvallende punten uit het regeerprogramma van het kabinet-Schoof is de inzet op ‘toppen’ als beleidsinstrument. In het laatste kwartaal van 2024 staan maar liefst vier grote toppen op de agenda:
- Migratietop
- Arbeidsmarktkraptetop
- Woontop
- Ondernemersklimaattop
Van deze vier is alleen de Woontop expliciet genoemd in het hoofdlijnenakkoord. Dit roept de vraag op: wat is een ‘top’ precies, en welke kansen (en risico’s) biedt dit voor belangenbehartigers in de wereld van Public Affairs?
Wat is een top eigenlijk?
Volgens Van Dale is een top “een topbijeenkomst van leiders”. In de praktijk wordt het begrip meestal geassocieerd met internationale bijeenkomsten van regeringsleiders, zoals klimaattoppen of G7-vergaderingen. Nationale toppen, zoals de vier geplande evenementen, hebben echter vaak een breder en cross-sectoraal karakter. Hierbij komen niet alleen politieke leiders samen, maar ook een diverse groep stakeholders: maatschappelijke organisaties, bedrijven, academische instellingen en soms zelfs burgers.
Een nationale top is meer dan enkel een moment voor beleidsafspraken. Het is een platform waar de belangrijkste actoren uit verschillende sectoren in een pressure cooker van één à twee dagen worden samengebracht om oplossingen te vinden voor urgente maatschappelijke vraagstukken. De inzet is om tot concrete afspraken te komen, zoals bij de Woontop met als doel de bouw van 100.000 nieuwbouwwoningen per jaar. Tegelijkertijd straalt het organiseren van een top daadkracht uit, zelfs wanneer de praktische uitvoering achterblijft. Dit maakt een top niet alleen een beleidsinstrument, maar ook een sterk middel voor imago- en PR-doeleinden.
Van akkoord naar top: een nieuw fenomeen?
Toppen op nationaal niveau zijn geen volledig nieuw fenomeen. Nederland kent een lange geschiedenis van maatschappelijke akkoorden. Denk aan de akkoorden tussen werkgevers en werknemers in de jaren ’80 of meer recent het Klimaatakkoord van 2019. Vooral de kabinetten Rutte-II en Rutte-III maakten frequent gebruik van deze methode.
In 2020 stelde de Raad voor het Openbaar Bestuur dat het sluiten van akkoorden onmisbaar was in een tijd van politieke versnippering en complexe vraagstukken. Zonder maatschappelijke steun was het volgens de Raad niet mogelijk om effectief beleid te maken. Akkoorden zorgden ervoor dat belangrijke maatschappelijke organisaties, bedrijven en burgers betrokken waren bij het proces, waardoor beleid draagvlak kreeg en effectief kon worden uitgevoerd.
Tegelijkertijd is er kritiek op het besturen met akkoorden. Critici beweren dat de politiek hiermee besluitvorming uitbesteedt aan maatschappelijke organisaties, waarbij de controlerende rol van het parlement vaak ontbreekt. Bovendien is de vraag wie wel en niet aan tafel zit cruciaal voor de uitkomst. Het gezegde luidt niet voor niets: “If you’re not at the table, you’re on the menu.” Organisaties die niet uitgenodigd zijn, hebben vaak weinig invloed op de inhoud van de afspraken.
Public Affairs bij toppen: kansen en valkuilen
Net als bij akkoorden geldt bij nationale toppen dat het kabinet maatschappelijke steun wil garanderen voordat er belangrijke beleidsbesluiten worden genomen. Voor belangenorganisaties en lobbyisten biedt dit zowel kansen als risico’s. Waar moet je als belangenbehartigende organisatie rekening mee houden?
- Reikwijdte van de afspraken: Wat valt er wel onder de top en wat niet? Bij het Klimaatakkoord bleef de luchtvaart bijvoorbeeld buiten beschouwing, terwijl het Preventieakkoord zich slechts richtte op problematisch alcoholgebruik. Het uitoefenen van invloed op de reikwijdte van een top kan bepalend zijn voor de uiteindelijke uitkomst. Jouw onderwerp kan daardoor wel of juist niet besproken worden.
- If you’re not at the table, you’re on the menu: De samenstelling van de genodigden is cruciaal. Wie zit er aan tafel bij de Woontop? Zijn dat ook kritische natuur- en milieuorganisaties, of wordt de discussie gedomineerd door bouwbedrijven en woningcorporaties? Het is van essentieel belang om als branchevereniging, belangenorganisatie of individueel bedrijf een plaats aan de tafel te bemachtigen.
- Bindende afspraken: Hoe verbindend zijn de afspraken die uit een top voortkomen? Wordt het totaalpakket aan afspraken overgenomen door de overheid, of behoudt de politiek het recht om slechts onderdelen te kiezen? De mate waarin afspraken juridisch bindend zijn, bepaalt in grote mate hoe stevig de uitkomst van een top is.
- Randvoorwaarden: Zijn er middelen beschikbaar om de gemaakte afspraken te ondersteunen? Financiële en juridische randvoorwaarden spelen een cruciale rol in het succes van de top en de uitvoering van eventuele akkoorden.
Essentiële tools voor belangenbehartigers bij een top
- Stakeholdermanagement: Om effectief invloed uit te oefenen tijdens een top, is goed stakeholdermanagement onmisbaar. Weten wie er aan tafel zit, wat hun belangen zijn en waar de gezamenlijke kansen liggen, is essentieel. Het kennen van de betrokken personen (the human factor) kan vaak het verschil maken. Voorbereiding is daarbij 90% van het werk: tijdig beginnen met het vormen van allianties en het afstemmen van strategieën is cruciaal.
- Externe communicatie: Voor belangenorganisaties is het belangrijk om vooraf goed na te denken over de externe communicatie met hun achterban. Hoe communiceer je over je betrokkenheid bij de top? Hoewel elke organiastie de leden, bedrijf of sector graag wil meenemen in het proces, kan een al te triomfantelijke houding leiden tot wrevel bij andere gesprekspartners. De timing en toon van de boodschap zijn daarbij bepalend.
Kortom, het succes van een top hangt sterk af van wie er aan tafel zit, welke onderwerpen besproken worden, en of de afspraken juridisch bindend zijn. Met een strategische aanpak kunnen belangenbehartigers optimaal profiteren van dit beleidsinstrument.
