Op Verdiepingsvrijdag duiken we de diepte in. Met deze keer: onze senior adviseur Renate van Leeuwen over Verantwoordingsdag.
Media die al dagen gelekte informatie over voorgenomen plannen druppelsgewijs publiceren. Een route, een koets, een Koning en Koningin. Hoedjes, chique kledij en politiek en bestuurlijk Nederland bij elkaar. De Koning die de troonrede plechtig voorleest en een Staten-Generaal die, in principe, aandachtig luistert. Live uitgezonden en groot uitgemeten op tv, media en online. Nee, helaas, dit gaat niet over Verantwoordingsdag: de belangrijke tegenhanger van Prinsjesdag. Die veelal onderbelicht blijft bij het grote publiek, maar oh zo belangrijk is. Maar waarom?
Gehaktdag
Gehaktdag. Zo wordt Verantwoordingsdag in de (Haagse) volksmond ook wel genoemd. Het schildert een duidelijk plaatje: er wordt, indien er grond voor is, gehakt gemaakt van uitgevoerd beleid en, soms, zelfs van bewindspersonen. Het is, net als Prinsjesdag, een belangrijk moment in het begrotingsproces. Op beide dagen komt de minister van Financiën naar de Tweede Kamer met een koffertje. Op Verantwoordingsdag blikt het kabinet terug op het afgelopen jaar en wordt duidelijk of de voorgenomen plannen zijn gelukt en hoeveel geld dat heeft gekost. Bewindspersonen leggen dus verantwoordelijkheid af over het gevoerde beleid van het jaar ervoor. Kortom: is ons belastinggeld goed besteed en zijn gestelde doelen behaald?
De derde woensdag in mei
Hoe gaat dit in z’n werk? Op Verantwoordingsdag tekent de minister van Financiën, minister Kaag, namens het kabinet de financiële stukken: het Financieel Jaarverslag van het Rijk 2022 en het Rijksjaarsverslag 2022 (de jaarverslagen van alle ministeries). Een half uur later, om 10.15 uur, worden deze verslagen officieel aan het parlement aangeboden. Dit gebeurt sinds 2000. De Kamerleden bekijken de stukken en nemen deze in behandeling. Zij controleren het kabinet en bevragen hen op deze verslagen en het gevoerde beleid.
Het parlement is niet het enige controlerende orgaan dat de stukken doorneemt. Er is een grote rol weggelegd voor de Algemene Rekenkamer. Jaarlijks controleren zij alle jaarverslagen van de ministeries. De president van de Rekenkamer maakt hier vervolgens een verslag van welke op Verantwoordingsdag aan de Tweede Kamer gepresenteerd wordt. De Algemene Rekenkamer helpt het parlement dus bij hun controlerende taak en geeft de Kamer een goed beeld van wat er afgelopen jaar goed of minder goed is gegaan.
De Algemene Rekenkamer kijkt onder andere of het belastinggeld goed is besteed: is het zinnig, zorgvuldig en zuinig uitgegeven? Uitgaven door de overheid zijn namelijk gebonden aan regels. De Rekenkamer toetst hierop. Dit kan het kabinet flink wat kritiek opleveren. In 2020 fileerde de Rekenkamer bijvoorbeeld het gevoerde beleid van de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken, minister Ollongren. Zij moest flink wat kritiek incasseren. Door de voortdurend veranderde doelstellingen, een gebrek aan toezicht en gebrekkige totstandkoming was het Programma Aardgasvrije Wijken niet doelmatig en leverde het maar een beperkte bijdrage aan de energietransitie. De Algemene Rekenkamer liet op niet mis te verstane wijze weten wat zij vonden van dit gevoerde beleid: “Geld zoekt plan.”
Op basis van de jaarverslagen van de minister en de controlerende verantwoordingsstukken van de Rekenkamer gaan de Tweede Kamerleden in debat: het Verantwoordingsdebat. Dit jaar staat dit debat geagendeerd voor 30, 31 mei of 1 juni. Op moment van schrijven moet de exacte datum nog worden vastgesteld. Tijdens het debat staan de Verantwoordingsstukken centraal en is het voltallige kabinet aanwezig. Echter zijn het de minister van Financiën en de minister-president die namens het kabinet het woord voeren tijdens het debat en antwoord geven op de door de Kamerleden gestelde vragen en opmerkingen. Alle jaarverslagen worden behandeld als wetsvoorstellen en volgen eenzelfde behandelwijze van schriftelijke bevraging en debattering. Het gaat hierbij niet enkel om het financiële aspect, maar ook inhoudelijke beleidsvragen komen aan de orde. Het beleid kan dan worden bijgestuurd door de Kamers. Zijn alle wetsvoorstellen aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer? Dan is het begrotingsjaar afgesloten en stelt het kabinet de begroting voor het komende jaar op welke op de derde dinsdag van september, Prinsjesdag, zal worden aangeboden aan de Staten-Generaal.
Verantwoordingsdag; de tegenhanger van het vol met pracht, praal en traditie omgeven Prinsjesdag. Een op z’n minst zo belangrijke, al dan niet belangrijkere dag. De dag waarop onze volksvertegenwoordigers, met de hulp van de Algemene Rekenkamer, datgene doen waarvoor wij hen gekozen hebben: het controleren van (gevoerd) beleid en een stevige vinger aan de pols bij de besteding van ons belastinggeld. Dat verdient toch veel meer onze aandacht?
